دکتر صادق واعظ‌زاده که در جمع شرکت‌کنندگان در اولین همایش پیشرفت از منظر قرآن و حدیث در شهر مقدس قم سخن می‌گفت ضمن خرسندی از حضور در جمع مدرسین و فضلا و طلاب حوزه‌های علمیه، یکی از نکات اساسی در تدوین الگو را مسأله‌شناسی پیشرفت یا به عبارتی تدوین نظام مسائل اساسی کشور دانست و اظهار داشت این مهم در مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و به روش علمی به کمک استادان و متخصصان رشته های مختلف در حال انجام است.
وی افزود بیشتر مسائل در حوزه عمل و در بخش های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و غیره اند. تعداد کمتری از مسائل هم در حوزه نظر قرار دارند که باید پاسخ آن ها در الگو داده شود و یا با اجرای الگو این مسائل حل شود. وی روش شناسی تعامل علم و دین را یکی از مسایل مهم نظری ذکر کرد و افزود برای حل این مسئله باید روش استفاده از دستاوردهای علوم انسانی و اجتماعی دنیا مشخص شود. از یک طرف، پذیرش همه این دستاوردها به علت تضاد بعضی از آن ها با مبانی تفکر اسلامی ممکن نیست و از طرف دیگر بی توجهی به آن ها به خاطر این که بعضی از آن ها حاصل فعالیت ذهن های قوی و مجموعه های فکری بزرگ دنیا است عاقلانه نیست. رئیس مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت اظهار داشت تجربه مواجهه اندیشمندانی مانند فارابی و ابن سینا با آرای فلسفی یونان برای حل این مسئله نظری قابل استفاده است. روش آن ها استفاده حداکثری از فلسفه یونان در چارچوب مبانی اعتقادی اسلامی بود. ما نیز می توانیم با روش مشابه، از دستاوردهای فکری دیگران استفاده کنیم.
طراحی الگوی پیشرفت با استفاده حداکثری از دستاوردهای بشری و نوآوری در چارچوب مبانی اسلامی
وی ادامه داد الگوی پیشرفت به دنبال تعالی یا پیشرفت فردی نیست بلکه هدف، تعیین چگونگی تحول مطلوب اجتماع است. لذا باید خود محرک یعنی جامعه را به خوبی شناخت. برای این منظور توجه به همه نظریه های حاضر در خصوص اجتماع در صورتی که با مبانی انسان شناسی و جامعه شناختی قرآنی منافاتی نداشته باشد ضروری است. در عین حال، کار اصلی عبارت است از نوآوری فکری بر اساس مبانی اسلامی و با توجه به واکاوی انتقادی کارهای گذشتگان. وی گفت پس از رنسانس شناخت جامعه و چگونگی تحولات آن مورد توجه متفکران اروپایی قرار گرفت. در قرن هجدهم به روح جوامع و روح ملت ها توجه شد و این روح بعضاً تحت تأثیر شرایط اقلیمی و آب و هوایی دانسته شد. در قرن نوزدهم پایه گذاران علم جامعه شناسی چیزی به اسم روح جامعه را نپذیرفتند و به جای آن از توده اجتماعی که در افراد نفوذ می کند و فکر و رفتار آنان را می سازد و افراد را به دنبال خود می کشاند سخن گفتند. اکنون نیز بسیاری از جامعه شناسان به تأثیرگذاری زیاد نهادها و ساختارهای اجتماعی بر افکار و رفتار افراد اعتقاد دارند. برای مواجهه با این نظرات و استفاده یا عدم استفاده از آن ها باید ببینیم مبانی قرآنی درباره اساس اجتماع چه می گوید.
از نظریات متفکران دینی معاصر می‌توان به دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان اشاره کرد که اجتماعی بودن انسان را فطری می‌داند. از طرف دیگر طبق نظر قرآن، علامه طباطبایی در تفسیر خود به روح اجتماع اشاره می‌کند. انسان از یک طرف فطرتاً اجتماعی است و از طرف دیگر، جامعه ذی روح و دارای شخصیت مستقل است. اعتقاد به واقعیت روح و شخصیت اجتماع تا وقتی که به عقیده سلب اختیار و مسئولیت افراد منجر نشود پذیرفته است. این مبنای محکمی برای یک نظریه اسلامی درباره انسان و اجتماع با استفاده از نظرات متفکران دیگر درباره جامعه است.
تقویت روح جمعی و انگیزش عمومی برای پیشرفت به تدبیر و طراحی نیاز دارد
رئیس شورای عالی مرکز ادامه داد پیشرفت اجتماعی علاوه بر روح جمعی، به انگیزه قوی جامعه برای پیشرفت احتیاج دارد. این انگیزش از کجا سرچشمه می گیرد. روانشناسان غربی منشأ متفاوت و متعددی را برای انگیزش رفتار انسان مطرح نموده‌اند که بسیاری از آن ها اکنون دیگر مورد توجه جامعه علمی قرار ندارد. از میان آن ها دو نظریه شناختی و پیشرفتی همچنان مطرح است. روان شناسان پیشرفت‌گرا عقیده دارند که انسان ذاتاً فعال است چون همیشه دنبال پیشرفت است. این نظریه، قابل توجه است ولی به این سؤال پاسخ نمی دهد که چرا انسان ذاتاً پیشرفت‌گراست. عقاید اسلامی به این سؤال پاسخ می دهد. بر طبق اعتقادات اسلامی انسان ذاتاً به دنبال پیشرفت و تعالی و کمال است زیرا از روی فطرت، خداجو است. پس انگیزش برای پیشرفت در همه انسان ها هست. مهم آن است که این انگیزش فردی به انگیزش اجتماعی برای پیشرفت تبدیل شود.
وی گفت هر حرکت و تحول اجتماعی، پیشرفت نیست. پیشرفت، حرکت و تحولی است که جهت معین و سرعت داشته باشد. جهت پیشرفت را مبانی و آرمان اعتقادی و افق پیشرفت مشخص می کند و سرعت پیشرفت در مقایسه با سرعت تحولات در دوره هایی که به عنوان پیشرفت شناخته شده است سنجیده می شود. این دوره ها ممکن است مربوط به جامعه خودی یا مربوط به جوامع دیگر باشد. تعیین جهت و سرعت دادن به پیشرفت اجتماع با مجموعه ای از تدبیرها انجام می شود. همین طور تقویت روح جمعی و انگیزش عمومی برای پیشرفت به تدبیر و طراحی نیاز دارد. این تدبیرها مجموعاً الگوی پیشرفت را تشکیل خواهد داد. برای طراحی الگو باید از همه دستاوردهای بشری و نوآوری در چارچوب مبانی اسلامی استفاده کرد.
