الگوی پیشرفت باید تصویر روشنی از جامعه آرمانی اسلامی ایرانی ارائه دهد. اما این خطر وجود دارد که در انجام این مهم از واقعیت‌های اجتماعی و مشکلات اساسی مردم غفلت شود. در حالی که با شناخت و حل مسائل و مشکلات جامعه است که می‌توان به سوی وضع مطلوب حرکت کرد. بنابراین الگوی پیشرفت فقط حاوی ویژگی‌های وضع مطلوب نیست بلکه راه تحول به سوی آن نیز هست و "راه"، همان اندازه که به مقصد وابسته است به مبدأ حرکت یعنی وضع و شرایط موجود بستگی دارد و ایرانی بودن الگو از جمله ناظر به توجه به این مبدأ است.
شناخت مسائل اساسی کشور با مشارکت دانشمندان علوم مختلف و شخصیت‌های پرتجربه در امور راهبردی کشور امکان‌پذیر و مقدمات آن در مرکز در دست انجام است. اما روش تحلیل دکارتی برای مسئله‌شناسیِ موجود زنده‌ای به عظمت و پیچیدگی جامعه ایران کفایت لازم را ندارد. زیرا با این روش روح پیشرفت شناخته نمی‌شود و در نتیجه انگیزش و عزم عمومی نسبت به پیشرفت بر انگیخته نمی‌گردد.
برای رفع این نقیصه، ممکن است روش تحلیلی را با روش‌های دیگر مثل روش کل‌نگر تکمیل نمود تا اولاً تأثیرات متقابل و جنبه‌های مختلف مسائل را به حساب آورد و به جای مسائل پراکنده، نظام مسائل ملی را تدوین کرد و بررسی و راهیابی جامع‌تر و واقعی‌تر آن‌ها را تسهیل نمود. مثلاً سنت حسنه "وقف" را که امروز عمدتاً در شمار امور خیریه محسوب می‌شود با تأکید بر جنبه قدسی‌اش، به عنوان ابزار نیرومندی در تحرک اقتصاد ملی به‌شمار آورد. ثانیاٌ مسائل جامعه را با توجه به موقعیت بین‌المللی کشور و انقلاب و بالاتر از آن، در گستره کل هستی دید.
کل‌نگری به این معنی، فقط یک گزینه روشی نیست بلکه متأثر از چارچوبی بینشی نیز هست. چنین چارچوبی در فرهنگ سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی راهبردی تحت عنوان ارزش‌های محوری یا عنوان‌های دیگر، مفروض در نظر گرفته می‌شود. خوشبختانه این چارچوب مبتنی بر اعتقادات و ارزش‌های اسلامی و اصول انقلاب تا حد زیادی در اختیار ماست و نقاط ابهام آن باید به همت صاحب‌نظران و با توجه به دیدگاه‌های رهبری انقلاب شفاف شود.در قالب این چارچوب، تبیین جامع و متعادل مسائل جامعه، بخشی از طراحی الگوی پیشرفت را تشکیل می‌دهد. لذا در شرایطی که حل مشکلات اقتصادی و مسائل تولید، کار و سرمایه کشور به عنوان اولویت سال، حقیقتاً به تدبیر و مدیریت علمی نیاز مبرم دارد؛ باید در مسئله شناسی الگو، به دور از نگرش تک‌ساحتی و فروکاستن پیشرفت به توسعه اقتصادی صرف، بر اهمیت شناخت و راهیابی نسبت به نظام مسائل اساسیِ جامعه ایران در عرصه‌های فکری، علمی و معنوی و نیز در بخش‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و غیر آن تأکید کرد.
دکتر صادق واعظ زاده
