حجت الاسلام میرمعزی عضو هیأت رییسه اندیشکده اقتصاد در چهارمین جلسه اندیشکده اقتصاد به بیان تعریف و ساختار مبانی پرداخته و سپس اعضای اندیشکده به نقد و بررسی آن پرداختند.
ایشان اظهار داشتند در یک تعریف اجمالی، اگر الگوی پیشرفت «نقشه راه فرآیند حرکت تکاملی فرد و جامعه از وضعیت موجود به سوی وضعیت مطلوب باشد»، آن گاه محورهای اصلی الگوی پیشرفت مشتمل بر امور زیر خواهد بود:
1- ترسیم وضعيت مطلوب؛
2- مبانی آسيب شناسي وضعيت موجود؛
3- اصول راهبردی حركت از وضعيت موجود به وضع مطلوب؛
4- معيارها و شاخصهاي پايش و خوداصلاحی.
اگر این محورها مبتنی بر مبانی بینشی اسلامی و در چارچوب اصول و احکام اخلاقی و فقهی اسلام باشد، این الگو اسلامی خواهد بود و اگر برابر با ویژگیهای تاریخی، اقلیمی و فرهنگی ایران باشد الگوی مزبور الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است.
مبانی بینشی از سنخ قضایایی است که با «هست» یا «نیست» بیان می‌شود و شامل گزارههای کلی هستیشناسانه، معرفتشناسانه و ارزششناسانه است. مبانی بینشی در صورتی مبانی الگو به شمار میروند که زیربنای الگو بوده و پیشفرضهای محورهای چهارگانه الگو را بسازند. مبانی بینشی به سه قسم تقسیم میشوند:
1- مبانی هستیشناسانه که درباره عالم هستی به مفهوم عام آن است و شامل خداشناسی، انسانشناسی، جامعهشناسی و جهانشناسی است.
2- مبانی معرفتشناسانه که درباره چیستی معرفت و چگونگی حصول آن و اعتبار سنجی آن است.
3- مبانی ارزششناسانه که درباره چیستی ارزش و چگونگی معرفت به آن است.
با توجه به اینکه پیشرفت اقتصادی چیزی جز پیشرفت در عرصه اقتصاد نیست. بنابراین میتوان آن را به «فرایند حرکت از وضعیت موجود اقتصادی به سمت وضعیت مطلوب آن» تعریف کرد. بر این اساس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت اقتصادی مشتمل بر مباحث چهارگانه پیش گفته درباره الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با قید اقتصادی است و «مبانی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت اقتصادی»، مبانی بینشی است که پیش فرض های موجه نظری، معطوف به محورهای چهارگانه پیش گفته در عرصة اقتصاد را توجیه میکنند. اما چه تفاوتی بین مبانی الگوی پیشرفت (مبانی مطلق) و مبانی الگوی پیشرفت اقتصادی (مبانی خاص) وجود دارد؟ برای این پرسش چند پاسخ متصور است:
1- مبانی الگوی پیشرفت نسبت به الگوی پیشرفت اقتصادی مبانی بعیده هستند و مبانی الگوی پیشرفت اقتصادی مبانی قریبهاند. برای رسیدن به مبانی الگوی پیشرفت اقتصادی باید با برهان از مبانی مطلق جلوتر آمده و به مبانیای دست یابیم که بدون هیچ واسطهای در یکی از محورهای چهارگانه پیشرفت اقتصادی مؤثرند.
2- مبانی الگوی پیشرفت عام یا مطلق بوده و زیر بنای الگوی پیشرفت در همه عرصه‌های آن میباشند، ولی مبانی الگوی پیشرفت اقتصادی مبانی خاص یا مقیدند و تنها پیشفرضهای نظری الگوی پیشرفت اقتصادی را توجیه میکنند.
3- هیچ فرقی بین این دو نوع مبنا از جهت ماهیت و دیگر جهات نیست. تفاوت در نوع استفاده از این مبانی است. برای مثال مبنای انسان شناختی الگوی پیشرفت با الگوی پیشرفت اقتصادی هیچ تفاوتی ندارد. تفاوت در آن است که در مبنای انسان شناختی الگوی پیشرفت تأثیر این مبنا را در الگوی پیشرفت بررسی می کنیم و در مبنای انسان شناختی الگوی پیشرفت اقتصادی تأثیر این مبنا را در الگوی پیشرفت اقتصادی ملاحظه میکنیم.
به نظر میرسد هر سه وجه یاد شده درست باشد. بدین معنی که در هر یک از مبانی ممکن است یکی از این وجوه درست باشد. برخی مبانی ممکن است مستقیماً در محورهای چهارگانه الگوی پیشرفت اقتصادی مؤثر باشند و برخی دیگر با واسطه. برخی مبانی تنها در محورهای الگوی پیشرفت اقتصادی مؤثر باشند و برخی مبانی بین الگوی پیشرفت اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و مانند آن مشترک باشند. ممکن است برخی از مبانی مؤثر در پیشرفت با مبانی مؤثر در پیشرفت اقتصادی با هم فرقی نداشته باشند و فرق در کیفیت استفاده از این مبانی باشد.
