امروزه فناوری‌های نوظهور از هوش مصنوعی تا زیست‌فناوری و اینترنت ماهواره‌ای و کوانتوم شدت، دامنه و سرعت تغییراتی ایجاد کرده‌اند که به اعتقاد اندیشمندان جهانی، دنیا در آستانه یک انقلاب فناورانه قرار دارد و این انقلاب فصل جدیدی از توسعه بشری را به همراه آورده است.
به گزارش دفتر ارتباطات مرکز الگو اسلامی ایرانی پیشرفت در اولین روز برگزاری سیزدهمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، نشست "نقش فناوری های فضای سایبر در حل چالش های اساسی تحول کشور براساس سند الگو " تحت عنوان (میزگرد اندیشکده چرخه نوآوری) به صورت مجازی و حضوری برگزار شد.
هيأت رئيسه این نشست را آقایان دکتر حسین سالارآملی رئیس اندیشکده چرخه نوآوری الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و استاد دانشگاه صنعتی امیرکبیر و دکتر محمدرضا کریمی قهرودی عضو اندیشکده چرخه نوآوری الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و هیات علمی دانشگاه صنعتی مالک اشتر به عهده دارد.
در این نشست ۵ مقاله برگزیده توسط نویسندگان آن ارایه شد.
پیچیدگی‌های فرآیند توسعه در ایران
دکتر سیدجواد حسینی؛ دکترای تخصصی مدیریت کسب و کار در این نشست با ارائه سخنرانی خود با عنوان "حکمرانی سکویی، مسیری کوتاه به سمت توسعه همه جانبه کشور" گفت: مفهوم توسعه در دنیای امروز دچار تحول بسیاری شده است، به گونه‌ای که فرایند توسعه در تعاریف اولیه خودش عبارت بود از "نبردی بر ضدسنت‌گرایی، ساخت‌های فئودالی و ادیان آخرت‌گرا" که در عمل و پس از تجربیات مختلف جوامع در طی این فرایند به تدریج نقایص این تعریف آشکار و تعریف آن نیز به مرور زمان تصحیح شد و امروزه "توسعه فرایندی اجتماعی است مبتنی بر عقلانیت عمل، که در آن، جامعه از وضعیت غیرعقلانی نامطلوب به سوی وضعیت عقلانی مطلوب گذر می‌کند.
وی تاکید کرد: بر اساس تعریف جدید، فرایند توسعه یک مفهوم درون جامعه‌ای است و قابل انتقال و اقتباس و حتی تقلید و الگوگیری صرف نیست و در هر جامعه‌ای باید مطابق با پیشینه تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آن تعریف و اجرا شود.
حسینی پیچیدگی این فرایند در جوامع توسعه نیافته‌ای مانند ایران را همراه با مشکلات و موانعی دانست و ادامه داد: کمبود نظریه‌پردازی‌های شاخص و قابل پذیرش مبتنی بر مفهوم جدید توسعه و عدم ترویج مؤثر این نظریات در بین توده مردم، درک غلط از مفهوم توسعه به معنای ضدسنت و ضدمذهب بودن توسعه در بین گروه‌های اثرگذار سنتی جامعه مانند روحانیون و روشنفکران و عدم وجود فضای سالم گفت‌وگو بین آنها و ناشناخته بودن کنشگران اجتماعی توسعه‌گرا و کمبود حضور آنها در بدنه قدرت سیاسی از جمله این چالش ها است.
پیشنهاداتی برای ایجاد حکمرانی اندیشه ورزی
حکمرانی داده‌محور و چشم انداز تحقق الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت: چالش‌ها، فرصت‌ها و راهبردها مقاله دیگر این نشست است که از سوی دکتر محمد حسینی مقدم استادیار موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی ارائه شد.
وی سند الگوی اسلامی ایرانی را از جمله تلاش‌هایی دانست که برای دستیابی به آینده مطلوب کشور در افق زمانی چند دهه از سال های آینده ترسیم شده است و گفت: این چشم‌اندازپردازی در حالی صورت می‌گیرد که در جهانی زیست می‌کنیم که رخدادها، امور و مسائل آن به طور فزاینده‌ای پیچیده و به هم پیوسته شده است، به گونه‌ای که کوچک‌ترین اتفاق از قبیل شیوع ویروس همه‌گیر کرونا می‌تواند پیامدهای گسترده جهانی به همراه داشته باشد. از این رو دولت‌ها برای خدمت‌رسانی مؤثر به شهروندان و دستیابی به اهداف و چشم‌اندازهای ترسیم شده با چالش‌های متعددی مواجه هستند.
حسینی خاطر نشان کرد: بر پایه این مطالعه چالش‌های حیاتی کشورهای در حال توسعه در تحقق حکمرانی مبتنی بر داده شامل مواردی چون محدود بودن زیرساخت‌های داده‌ای، ظرفیت سازمانی، کیفیت داده‌ها، نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی و شکاف دیجیتالی می‌شود.
استادیار موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی یادآور شد: برای تحقق حکمرانی مبتنی بر داده اندیشه‌ورزی توصیه‌هایی چون اولویت‌بندی حکمرانی داده‌محور در برنامه‌های توسعه ملی، ایجاد چارچوب‌های شفاف حکمرانی داده، استفاده از فناوری‌های نوآورانه، سرمایه‌گذاری در زیرساخت داده‌های ملی، ارتقای سواد داده، جذب مشارکت عمومی، تقویت همکاری بین‌المللی و پرورش فرهنگ تصمیم‌گیری مبتنی بر داده در سازمان‌های دولتی پیشنهاد می‌شود.
ضرورت شناسایی فناوری‌های نوظهور برهم زننده
دکتر محمدرضا موحدي‌صفت، دانشیار دانشگاه عالی دفاع ملی، سخنرانی خود را با عنوان "مواجهه با فناوری‌های حاكميت گريز فضای سايبر در راستای حل مسائل امنيتی كشور" ارائه کرد و با تاکید بر اینکه فناوری‌های نوظهور فضای سایبر به شدت بر روندهای توسعه جوامع تأثیرگذار است، گفت: این امر باعث ایجاد تغییرات اساسی در همه بخش‌ها، نهادها و سازمان‌ها شده‌است، ضمن آنکه برخی از فناوری‌های بر همزن
نیز بر اساس ماهیت خاص خود بر روندهای حاکمیتی کشور، تأثیر گذاشته و حتی این امکان را دارند که از سیطره حاکمیتی خارج شده و خود به عنوان یک بسترساز عمل کنند و دولت و حاکمیت نتوانند بر روی آن اشراف و نظارت داشته باشند.
وی ادامه داد: این فناوری‌های حاکمیت گریز عموماً تأکید بر پارادایم کاهش اختیارات دولت داشته و کاهش وابستگی به نظامات اداری را دنبال می‌کنند.
موحدی صفت، بر ضرورت شناسایی فناوری‌های نوظهور و مطالعه، بررسی، ارزیابی و تدوین مجموعه‌ای از سیاست‌ها در این زمینه تاکید کرد.
ویژگی‌های حکمرانی در فضای سایبری
دکتر احسان کیان‌خواه، دکتری مدیریت راهبردی فضای سایبر دانشگاه عالی دفاع ملی و دبیر شورای اجرایی فناوری اطلاعات، با ارائه مقاله‌ای با عنوان "حکمرانی سایبری؛ تحول در شیوه اداره کشور در افق الگو" گفت: حکمرانی، شیوه اداری حکومت است که متأثر از تحولات جمعیتی، فناورانه، فرهنگی و اجتماعی تکون می‌یابد.
وی حکمرانی را دارای چندین خصیصه دانست که خصیصه اول آن حکمرانی غایت محور است که هدف، منظور و تحقق امری مشخص و خاصی را تعقیب می‌کند و ادامه داد: خصیصه دوم حکمرانی هدایت‌گری است که، سازوکارهایی را برای جهت‌دهی به منابع برای تحقق اهداف فراهم می‌آورد و ویژگی سوم پایش، نظارت و کنترل دائمی است ، تا میزان انحراف از مسیر را شناسایی و اصلاح و تجویز مقتضی ارائه کند. کیان خواه، سازو‌کاری برای ارزیابی و اولویت‌بندی اقدامات برای تحقق بهینه اهداف، مبانی متقن و دقیق و تبیین اصول و ارزش‌ها اساسی، هم‌گراساز و هم‌راستاساز اقدامات در ایجاد حداکثر هم‌افزایی و هم‌آهنگی را از دیگر خصیصه‌های حکمرانی نام برد.
بازآفرینی نهادهای کشور در سایه تحولات فناورانه
دکتر محمدرضا کریمی قهرودی عضو هیات علمی دانشگاه مالک اشتر نیز با مقاله خود با عنوان " رشد نمایی و همگرایی علوم و فناوری‌های نوظهور و تحولات فضای سایبر؛ لزوم بازاندیشی در حکمرانی و بازآفرینی نهادهای کشور در افق الگو" با اشاره به تغییرات دایمی کشور، رشد نمایی و همگرایی فناوری‌ها، گسترش فناوری‌های نوظهور و حاکمیت‌گریز، تغییرات اجتماعی و جمعیتی در کشور، تغییرات زیست‌محیطی و کمبود منابع، رشد و نفوذ بازیگران غیردولتی، رشد اطلاعات و چالش اعتماد، را از مهمترین عوامل و کلان‌روندهای در این زمینه عنوان کرد.
وی با اشاره به رشد نمایی علم و فناوری و نیز همگرایی و ترکیب مجموعه‌ای از فناوری‌های نوظهوراز هوش مصنوعی تا زیست‌فناوری و اینترنت ماهواره‌ای یادآور شد: شدت، دامنه و سرعت تغییراتی که این فناوری‌ها ایجاد می‌کنند به گونه‌ای است که بسیاری از اندیشمندان جهانی معتقدند اکنون جهان در آستانه یک انقلاب فناورانه قرار دارد. این انقلاب که فصل جدیدی از توسعه بشری است از لحاظ سرعت با یک حرکت نمایی در حال رشد است و ماحصل آن جهان چندبعدی و عمیقاً به هم‌پیوسته و مرتبط است.
کریمی به بیان پیامدهای این انقلاب فناورانه و تحولات فضای سایبر و تأثیرات آن بر نظام‌ها و نهادهای جوامع پرداخت و گفت: این فناوری‌های نوظهور به معنای واقعی کلمه شالوده‌شکن و بنیان‌افکن هستند و روش‌های کنونی تشخیص، محاسبه، سازمان‌دهی، اجرا و تأمین را دگرگون می‌کنند. در اثر این تحولات، همه نظام‌های اجتماعی و سیاسی موجود که حدود نیم‌قرن به سیاست‌های ملی و جهانی ما شکل داده‌اند، در حال از دست دادن اثربخشی و بهره‌وری خود هستند.
کاربرد بازی‌های هوش مصنوعی در درمان چالش‌های شناختی بشر
نتایج تحقیقات محققان نشان می‌دهد که بازی‌های مبتنی بر هوش مصنوعی می‌تواند در جهت ارتقاء و بهبود قابلیت‌های مغزی- شناختی به کاربرده شود.
اندیشکده علم مرکز الگو اسلامی ایرانی پیشرفت در حاشیه سیزدهمین کنفرانس الگو اسلامی ایرانی پیشرفت نشستی را با حضور منوچهر مرادی سبزوار، استاد دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشکدگان فنی دانشگاه تهران و احمدرضا شرافت استاد دانشگاه تربیت مدرس و رئیس اتاق فکر هوش مصنوعی فرهنگستان علوم، برگزار کرد و طی آن به تبیین و بررسی چالش‌های دنیا آیند در سایه ظهور فناوری‌های نوین کرد. در این نشست آقای دکتر غلامحسین رحیمی استاد مکانیک دانشگاه تربیت مدرس و دکتر محمدمهدی شیخ جباری استاد پژوهشگاه دانش های بنیادی هیات رئیسه این نشست بودند.
هوش مصنوعی
منوچهر مرادی سبزوار، استاد دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشکدگان فنی دانشگاه تهران "هوش مصنوعی، بازی‌های شناختی و تربیتی" را عنوان سخنرانی خود دانست و گفت: بالغ بر 8/2 میلیارد بازیکن بازی‌های کامپیوتری در سطح دنیا وجود دارد که نشان از علاقه وسیع مردم به این فناوری دارد. با توجه به این علاقه، که مخصوصاً در کودکان، نوجوانان، و جوانان به وضوح خود دیده می‌شود، استفاده از بازی‌ها در جهت ارتقاء و بهبود قابلیت‌های مغزی- شناختی مورد توجه محققان بسیاری قرار گرفته است.
وی افزود: از سوی دیگر، بازی‌ها دارای داده بسیار زیاد بوده و تحلیل هوشمند این داده‌ها می‌تواند به تنظیم سطح سختی بازی‌ها، افزایش جذابیت بازی‌ها، تشخیص مشکلات و کاستی‌های شناختی- مغزی بازیکنان و بهبود تأثیر بازی‌ها در آموزش و تربیت کمک کند.
کارگشا بودن هوش مصنوعی در دنیا آینده
احمدرضا شرافت، استاد دانشگاه تربیت مدرس و رئیس اتاق فکر هوش مصنوعی فرهنگستان علوم " فناوري‌هاي آینده هوش مصنوعی" را عنوان سخنرانی خود دانست و گفت: هوش مصنوعی به دلیل توانمندي‌هاي بی‌بدیل آن براي چاره‌گشایی در موضوعات مختلف، امروز در کانون توجه همگان قرار گرفته است.
وی این فناوری را، مبتنی بر سه رکن اساسی " انبوه داده‌ها"، "ارتباطات سریع و پایدار براي انتقال داده‌ها" و " آلگوریتم‌ها و راهکارهاي مناسب و کارآمد براي یادگیري، فراوري داده‌ها و استخراج و ارائه نتایج" دانست.
شرافت تاکید کرد: آنچه وضعیت فعلی هوش مصنوعی را از وضعیت گذشته آن متمایز می‌کند و آن را به ابزاري اجتناب ناپذیر در زندگی روزمره تبدیل کرده است، پیشرفت‌هاي اعجاب‌آور در همه ارکان سه‌گانه یاد شده است. تکوین و بهبود مدل‌هاي بزرگ زبان‌هاي طبیعی (LLMs)، سرمنشاء بسیاري از تحولات کنونی است که بر مبناي آن، می‌توان باکامپیوتر به صورت گفت‌وگوي عادي روزمره ارتباط بر قرار کرد و کامپیوتر با استفاده از قواعد زبان طبیعی که خود در فرایند آموزش گسترده و وسیع، استخراج کرده و یاد گرفته است، متوجه مطالب عنوان شده می‌شود و پاسخ یا اقدام مناسب را ارائه می‌کند.
وی با تاکید بر اینکه پیش‌بینی فناوري‌هاي آینده هوش مصنوعی، مستلزم شناخت وضعیت کنونی این فناوري‌ها است، یادآور شد: این فناوری تحولات عظیمی را ایجاد می‌کند که از جمله آن می‌توان به ایجاد مدل‌های بزرگ زبان‌های طبیعی اشاره کردتکوین، بهبود و ارائه آلگوریتم‌ها و راهکارهاي کارآمد براي یادگیری سریع‌تر و بهتر از محتوای داده‌هاي بیرونی در دسترس به منظور اتخاذ تصمیم مناسب و سریع در شرایط پیچیده و بحرانی از دیگر تحولات این فناوری به شمار می‌رود.
در پایان نشست پس از طرح سوالات از سوی هیات رییسه نشست جمع بندی جلسه ارایه شد.
