كارنوشت اول انديشكده امور اجتماعي، جمعيت و نيروي انساني با عنوان چگونگی تعیین محورها و موضوعات انديشكده به همت رئيس انديشكده، دكتر محمدحسين پناهي -استاد رشته جامعه‌شناسي دانشگاه علامه طباطبايي- و دبير انديشكده، دكتر احمد غياثوند -دكتري جامعه‌شناسي از دانشگاه علامه طباطبايي- نوشته شد.
خلاصه مباحث اين كارنوشت به شرح زير است:
بي‌ترديد جامعه ايران در ابعاد مختلف در حال تغيير و دگرگوني است؛ به گونه‌اي كه نظم سنتي جامعه ايران در چند دهه اخير رو به تغيير نهاده و در حال مدرن شدن است. در اين ميان، توصيف و تبيين این دگرگوني‌ها و درك خطوط اصلي این تحولات در حوزه‌های مختلف جامعه، يكي از مهم‌ترین وظايف صاحب‌نظران و اصحاب علوم اجتماعي در ايران است. از اين رو، با توجه به شرايط فرهنگي، اجتماعي، سياسي و فرهنگي رو به تحول جامعه ايران، سازماندهي امور كشور نيازمند الگويي است كه هم مبتني بر پیشرفت و هم متناسب با ساختار بومی و ديني جامعه باشد؛ یعنی باید منجر به بهبود وضع موجود شود، و هم با مقتضیات فرهنگ اجتماعي جامعه و مختصات آن همسو و هم‌جهت باشد. همچنين، اين تحولات به نوبه خود چالش‌ها و مسائل مختلفي را به همراه دارد، كه فلسفه تأسيس «مركز الگوي اسلامي ايراني پيشرفت» در اين زمينه موضوعيت پيدا مي‌كند. از اين رو، براي اين مهم 28 انديشكده در نظر گرفته شده كه يكي از انديشكده‌هايي كه در اين مركز بدان توجه شده، انديشكده «امور اجتماعي، جمعيت و نيروي انساني» است. از سويي با عنايت به تعريف و كاركرد انديشكده‌ها به «اتاق فكر»، پيوند علم و دانش با حوزه سياستگذاري اجتماعي اهميت پيدا مي‌كند تا بتوان راهبردهاي مقتضي را در اين خصوص تهيه و تدوين نمود. بنابراين عمده كاركرد اين انديشكده، كمك به توسعه و پيشرفت اجتماعي جامعه ايران در ابعاد و سطوح مختلف است.
با توجه به اهداف کلی انديشكدهو از سوي ديگر، حوزه گسترده امور اجتماعي، جمعیت و نیروی انسانی، ضرورت تعیین محورها و موضوعات انديشكده ضرورت دارد تا حدود و ثغور مباحث مرتبط با امور اجتماعي و جمعيتي مشخص و معين شود. بنابراین مطالعه به طور روشمند و علمي در صدد بررسي محورها و موضوعات اساسي انديشكده امور اجتماعي، جمعيت و نيروي انساني است.
بر اساس اين، با توجه به اهداف مورد نظر، و نيز به منظور بررسي نظر صاحب‌نظران مختلف و نيز اعضاي انديشكده از سه روش مطالعه اسنادي، مصاحبه گروهي و دلفي به طور هم‌زمان و تركيبي استفاده شده است. در واقع، در ابتدا سعي شد با استفاده از ادبيات علوم اجتماعي به ويژه دو رشته جامعه‌شناسي و جمعيت‌شناسي، مفاهيم و محورهاي مختلف انديشكده تعريف شود. سپس با برگزاري چهار جلسه در بين اعضاي انديشكده و بحث و گفت‌وگو درباره ابعاد مختلف كار در قالب روش مصاحبه گروهي به نقد و بررسي موضوع پرداخته شد و در مرحله آخر با بهره‌مندي از روش دلفي به تدريج محورها، ابعاد، معرف‌ها موضوعات و مسائل انديشكده مشخص گرديد. در مجموع، از بررسي حاصل مي‌توان نتيجه گرفت انديشكده امور اجتماعي، جمعيت و نيروي انساني داراي دو بخش اساسي به نام‌هاي امور اجتماعي و امور جمعيتي است كه ابعاد و موضوعات قابل مطالعه آنها بدين شرح است:
الف- بخش امور اجتماعي
اين بخش داراي دو محور كلي كنش اجتماعي و ساختار اجتماعي است. ابعاد مختلف اين بخش عبارت‌اند از: سبك زندگي، كيفيت زندگي، سرمايه اجتماعي، آموزش و توسعه شهروندي، خردورزي و عقلانيت جمعي، رفتارهاي اجتماعي، ارتباطات اجتماعی، هويت اجتماعي، زنان، جوانان، كودكان و نوجوانان، سالمندان، اقوام، طبقات اجتماعي و قشربندي سازمان‌هاي اجتماعي، آسيب‌ها و انحرافات اجتماعي. البته براي هر يك از اين ابعاد، شاخص‌هايي در نظر گرفته شده و نيز برخي از موضوعات و مسائل اساسي ذكر گرديده تا در نهايت بتوان وضعيت موجود و مطلوب آنها را در جامعه ايران مشخص نمود.
ب- امور جمعيتي
در بخش جمعيتي، دو محور جمعيت و نيروي انساني از هم تفكيك شده كه داراي ابعادي از قبيل: حجم و تعداد جمعيت، حركات و تغييرات جمعيت، تركيب جمعيت، توزيع جمعيت، وضع فعاليت، وضعيت اشتغال و بيكاري است. همچنين مطابق با ابعاد و مؤلفه‌هاي در نظر گرفته شده، مي‌توان موضوعات و مسائل مختلف را استنتاج نمود.
گفتني است که از اين به بعد، دستور جلسات انديشكده امور اجتماعي، جمعيت و نيروي انساني همسو با ابعاد و محورهاي مورد اتفاق اعضا پيش خواهد رفت، و سعي خواهد شد حتی‌الامکان از بررسی موارد مشترك با ساير انديشكده‌ها پرهيز گردد. البته اعضاي اندیشکده، ابعاد و محورهاي مصوب را نهایی تلقی نمی‌کنند، و امکان جرح و تعدیل وجود دارد.
